Klasiklerden Çağdaşlara

Nizami Caferov

Dünyada kendine özgü epik düşüncesi (eposu) olmayan mükemmel bir halk yoktur. Epik düşünce bu ya da diğer halkın oluşumu ile ortaya çıkıp biçimlenir, tüm tarihi boyunca halka hizmet eder... Ama dünyanın destanı olan tüm halkları onu zamanında yazıya geçirip, kendinin (ve genelde dünyanın) muhteşem kitabını (ya da kitaplarını) yaratmıyorlar...

Eski Türk destanları M.Ö. birinci bin yılın ortalarında ortaya çıkmıştır ama epos geleneğine uygun olarak daha eski dönemlerin olayları, toplumsal, etik-estetik ruhsal durumları da eski Türk destanlarında kendi yansımasını bulmuştur.

"Köroğlu", "Aslı ve Kerem", "Aşık Garib", A.A. Tufarqanlı, Hasta Kasım, Sarı Aşıq... Kuzeyde Şirvan şairleri, M.V. Vidadi, M.P. Vaqıf, Güneyde Tebriz şairleri, Telimhan... XIX. yüzyılın sonu, XX. yüzyılın başlarındaki zor edebi-ideolojik problemler... Doğrudur, XIX. yüzyıl ortalarından başlayarak Kuzeyde Rusya, Batı düşünce biçimi, Rus dili... Güneyde İran-Doğu düşünce biçimi, Fars dili... Azerbaycan'ı hem politik hem de manevi-ideolojik açıdan ikiye bölmeye yöneltir (XIX. yüzyıl Azerbaycan'ının en büyük düşünürü "Batı"da, Ahundov, "Doğu" da Axunzade olur!). Ama XX. yüzyılın başlarında edebi-toplumsal (ulusal!) Rönesans (ve bu Rönesans'ın doğurduğu çok yönlü, çok çeşitli ve çok anlamlı düşünce estetik çarpışmaları, eğilimler), Azerbaycan olayına tek olay olarak yaklaşır...

Avrupa Rönesansı'ndan farklı olarak Azerbaycan Rönesansı daha çok sözü halk edebiyatına dayanmaktadır. Bunun nedeni genelde halkın yazıya olan ilişkisiyle birlikte kabul eder. Azerbaycan Rönesansı ile Türk mitolojisini belleğinde toplar. Bunun için de Azerbaycan Rönesansı daha demokratik ilkeler üzerinde yükselir.
(Arka Kapak)