Memalik-i Şahane'den Vatan'a

Sezgi Durgun

Toprak, mekân, coğrafya nasıl "vatan" olur ve kutsallaşır? Sezgi Durgun, modern ulus-devlet inşa sürecinin önemli bir bileşeni olan vatan inşası deneyimini Türkiye örneğinde inceliyor. Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne giden süreçte, vatan kavramının nasıl oluştuğunu, vatanın harita üzerinde ve muhayyilelerde nasıl şekillendiğini ele alıyor.

Modern ulusçu vatan kavramının, imparatorluğun vatan kavrayışından (Memalik-i Şahane) aldığı mirasın etkilerini sorgulayan Sezgi Durgun, buradaki devamlılığı ‘devlet-merkezlilik'te görüyor. Misak-ı Milli kararı etrafında ve Milli Mücadele döneminde, vatanın ‘neresi' olduğu/olacağı ile ilgili müphemlikleri hatırımıza getiriyor. Cumhuriyet'in kuruluş sürecindeki farklı milliyetçilik anlayışlarının geliştirdiği vatan tahayyüllerini gösteriyor. Tabii esas olarak, resmî milliyetçiliğin etno-kültürel anlayışının ve asimilasyon politikasının, vatanla ilgili tasarım ve hayalleri nasıl biçimlendirdiğini ortaya koyarken, bu tasarım ve hayallerin tezahürleri arasında, erken Cumhuriyet döneminin coğrafya ders kitaplarına odaklanıyor. Sezgi Durgun, bir atlas gibi ayrıntılı çalışmasında, bu gecikmiş ve devlet-merkezli vatan kavramı bağlamında, coğrafyayla ilgili duyarlılığın eksikliğini düşünmeye sevk ediyor okuru. Bu ülkede mekânın "daha çok silinerek yapılandırıldığına" dikkat çekerek...