Toplum ve Bilinçdışı

Kanakis Leledakis

Toplumsal alanın bilinçdışı boyutu ve bilinçdışının toplumsal boyutu, toplumbilim kuramı içinde başından beri var olan ve yer yer bu kavramı belirleyen; ama yüzeye çıkarılıp kuramlaştırılmamış temaler, rasyoneldir. İnsanlar "toplumsal sözleşme" ile bir araya gelmişler ve modern sanayinin akılcı işleyişi tarafından "son kertede" belirlenen toplumsal ilişkiler ağı içinnde girmişlerdir. Eğer durum buysa devrimler, ayaklanmalar, savaşlar, ekonomik krizler vb. nasıl açıklanmalı? Tutucu toplumbilimcilerin bu soruya verdiği yanıt genellikle davranışsal "sürü psikolojisi" tezleri temelinde olacaktır. Öte yandan Marksist geleneğin başını çektiği eleştirel toplumbilim ise soruna, kapitalist sistemin vaat etmiş olduğu akılcı ekonomik ve toplumsal düzeni kuramamış olduğu teziyle yaklaşacaktır. Her iki yanıtın kökeninde de aslında "toplumsal"ın akılcı-bilinçli boyutu yanında bir de akıldışı, bilinçdışı bir boyutu olduğu varsayımı yatar. İşte Leledakis, modern toplumbilim kuramında adı anılmadan önemli bir yer tutan bu bilinçdışı boyutu ele alıyor ve kuramlaştırıyor.
Bu yapıt bir yanıyla Freud, Jung, Klein ve Lacan gibi psikanalizin öncü isimleriyle Marx, Weber, Parsons ve Pareto gibi toplumbilim kuramı öncülerinin yapıtları arasında bir sentez arayışı; öte yandan ise Althusser, Giddens, Bourdieu, Derrida, Laclau/Mouffe ve Castoriadis gibi çağdaş kuramcıların daha önce girişmiş oldukları benzer sentez arayışlarının kapsamlı bir iredelemesi ve eleştirisi niteliklerine sahip. Leledakis, bu hacimli gezintinin içinden psişenin toplumsal boyutu ve toplumbilimsel tezler çıkarmayı başarıyor. Böylelikle, Castoriadis'in açmış olduğu psikanalitik toplumbilim yolunda, belirlenimci toplumbilim kuramlarına anlamlı bir alternatif geliştirmeyi başarmış önemli bir kilometre taşı inşa ediyor. Toplum ve Bilinçdışı, aklın, bilincin, plan-programın vb. olduğu kadar akıldışının, bilinçdışının, itkilerin, arzunun, "hayvansı" içgüdü ve dürtülerin de toplumsal yaşantımızda ve pratiğimizde yeri olduğunu sezinlemiş olanlar için vazgeçilmez bir başvuru kitabı.